'Het benutten van thuistalen bevordert gelijke onderwijskansen'

“Vaak wordt meertaligheid van leerlingen gezien als iets wat leren in de weg staat”, stelt lector Jantien Smit. “Het meertalig zijn wordt ten onrechte vaak gezien als oorzaak van achterblijvende taalontwikkeling van leerlingen. Terwijl dit feitelijk verband houdt met sociaaleconomische achterstelling en niet met meertaligheid. In de praktijk wordt meertaligheid vaak genegeerd: de eentalige ideologie voert de boventoon in het Nederlandse onderwijs. Maar eentalige onderwijsaanpakken blijken niet succesvol te zijn. Ze hebben de prestatiekloof niet kunnen dichten en doen geen recht aan de identiteit van meertalige sprekers.”

“Taal is een cruciale schakel om jonge mensen in onze diverse en complexe samenleving kansen te bieden, zowel in het onderwijs als in het beroepenveld”, vervolgt Smit. “Het is de opdracht voor het onderwijs om talige competenties te helpen ontwikkelen die jonge mensen in staat stellen te functioneren in de samenleving. Dat is een zaak van de hele school, dus niet alleen een doel in de taalles of het schoolvak Nederlands.” De laatste jaren wordt steeds vaker gepleit voor meertalige aanpakken in het onderwijs, vertelt Smit. “Meertalige onderwijsprogramma’s zijn effectiever dan eentalige en zulke programma’s zijn op de langere termijn wél in staat om de prestatiekloof te dichten. Dus waarom zouden we in het onderwijs geen gebruik maken van de enorme rijkdom aan kennis, vaardigheden en cultureel kapitaal die ontsloten kan worden via de aanwezige thuistalen?”

“De recente instroom van grote aantallen Oekraïense kinderen in ons onderwijs heeft laten zien dat we creatief en flexibel kunnen omgaan met anderstalige nieuwkomers in ons onderwijs”, aldus Jantien Smit. “De Oekraïense thuistaal wordt verwelkomd én benut, op allerlei manieren. De taalrijke oplossingen die we momenteel zien, vormen hopelijk de opmaat naar een meertaliger leerklimaat voor alle meertaligen in ons onderwijs.”

“Het is dus cruciaal dat lerarenopleidingen structureel – in het hele curriculum – meer aandacht besteden aan het voorbereiden van toekomstige leraren op hun taak in de talig diverse klas”, stelt Smit. Lector Maaike Hajer onderschrijft dit in haar afscheidsrede. “Door meer aandacht voor taalontwikkeling in alle vakken kan het onderwijs inclusiever worden.” Zij pleit voor een landelijk expertisecentrum op het terrein van onderwijs aan meertalige leerlingen. “Hiermee kunnen we de kennis rond tweede-taaldidactiek, meertaligheidsontwikkeling en taalgerichte vakdidactieken bij elkaar brengen en verder ontwikkelen. We hebben een vormings- en trainingscentrum voor ons werkveld nodig, een soort Papendal voor het onderwijs. Professionals vanuit verschillende disciplines en rollen in de onderwijsondersteuning kunnen in zo’n expertisecentrum samen leren, good practices uitwisselen, handige ondersteuningsmaterialen ontwikkelen en trainingen krijgen in nieuwe methodieken.”

Zo moet het mogelijk worden taalontwikkeling als integraal deel van elk leerproces te verankeren in het reguliere onderwijs aan heterogene groepen leerlingen. “Zoek de ondersteuning dus niet buiten het reguliere onderwijs door aanbieding van een EHBO-post”, benadrukt Hajer. “Een taalgerichte vakdidactiek leidt de leerling in de loop van de lessen van het dagelijkse taalgebruik naar de school- en vaktaal. Leraren kunnen leren om samen te bespreken hoe een vaktekst in elkaar zit, om vervolgens met de groep een soortgelijke tekst te kunnen schrijven. Zo bouwen leerlingen een taalbewustzijn op in interactie met de klas en kunnen daarmee imponerende, schoolse taal verhelderen. Een emancipatorisch perspectief dus.” Het concept taalgericht vakonderwijs heeft Hajer uitgewerkt in de verschillende edities van haar Handboek Taalgericht Vakonderwijs en andere didactische hulpmiddelen.

De openbare les van Jantien Smit, lector Meertaligheid en Onderwijs, is getiteld In alle talen. Hoe een meertalige aanpak ons onderwijs toegankelijker, rijker en eerlijker kan maken. Deze verscheen ook als gedrukte en online uitgave.

De afscheidslezing van Maaike Hajer is getiteld Ploegen, zaaien, oogsten. Aan het werk op de akkers van de meertalige samenleving verscheen ook als gedrukte en online uitgave.

Tekst: Mariek Hilhorst

Fotografie: Ed van Rijswijk