VitalTissue ontvangt ZonMw Parel

Een muis is geen mens – en een muizendarm lijkt bijvoorbeeld maar weinig op die van een mens. "Als onderzoeker wil je het liefst experimenten uitvoeren op modellen die zoveel mogelijk lijken op de mens, of die heel goed naar mensen te vertalen zijn", vertelt lector Innovative Testing Cyrille Krul. "Met meer realistische experimenten kun je bijvoorbeeld sneller tot nieuwe behandelingen komen. Daarnaast is het natuurlijk fijn als je dan ook minder proefdieren nodig hebt." Maar hoe kom je aan ‘vitaal’ restweefsel, oftewel vers menselijk weefsel dat niet is bewerkt of ingevroren? "Een mooie oplossing ligt in het gebruik van restweefsel dat overblijft na operaties", zegt gezondheidswetenschapper dr. Evita van de Steeg van TNO.

Bij zogenoemde restweefsels gaat het om weefsel dat operatief is weggehaald en niet nodig is voor diagnostiek of behandeling. De onderzoekers startten het consortium VitalTissue om te bepalen hoe alle onderzoekers hier toegang toe kunnen krijgen. Ze werkten samen met experts uit allerlei disciplines, want bij deze wens komt heel wat kijken. "Je hebt bijvoorbeeld te maken met artsen en ziekenhuizen, onderzoekers en patiënten, transport en logistiek, ethische kwesties en wet- en regelgeving", somt Krul op. 

In de haalbaarheidsstudie bepaalde VitalTissue middels het opstellen van protocollen onder meer hoe je toestemming van de patiënt verkrijgt en hoe je diens privacy waarborgt, hoe de kwaliteit van verschillende types weefsels te bewaken valt en welk ICT-platform het meest geschikt is voor de logistiek. Van de Steeg: "Een heel belangrijke vraag was ook: hoe doe je dit op een transparante en ethisch verantwoorde wijze en wie draagt hiervoor de verantwoordelijkheid?"

Uit de studie bleek dat burgers, artsen, onderzoekers en ziekenhuizen positief staan tegenover dit initiatief en graag willen meewerken aan donatie van restweefsels voor wetenschappelijk onderzoek. "Mensen vinden het fijn om met hun restweefsels bij te dragen aan wetenschappelijk onderzoek, mits het geanonimiseerd en transparant verloopt. Verder zagen we dat er onder onderzoekers veel, al dan niet latente, behoefte aan vitale weefsels bestaat", vult Krul aan. "En ziekenhuizen voeren ook voldoende operaties uit waarbij restweefsel beschikbaar komt." De pijlen zijn overigens niet primair gericht op de academische ziekenhuizen. "We willen juist gebruik maken van het restweefsel bij perifere ziekenhuizen, dat nu nog veelal wordt weggegooid", licht Van de Steeg toe.

De belangrijkste conclusie van het VitalTissue-project, dat liep van 2018 tot 2022, is dat VitalTissue als nationaal platform haalbaar is. Het advies is dat een onafhankelijke, not-for-profit-organisatie de organisatie van de restweefseldonatie op zich neemt. "Dat is essentieel om het vertrouwen te winnen van ziekenhuizen, artsen, onderzoekers en patiënten. Patiënten die restweefsels doneren krijgen er tenslotte niks voor", licht Krul toe. Maar om duurzaam te kunnen blijven bestaan, moet de organisatie wél op eigen benen kunnen staan. "Onderzoekers zullen daarom een onkostenvergoeding moeten betalen voor het restweefsel", vervolgt Van de Steeg.

Er zal veel ondersteuning in de ziekenhuizen nodig zijn. "Mensen willen graag meewerken, maar hebben weinig tijd", zegt Van de Steeg. "We moeten ziekenhuizen dus zoveel mogelijk ontzorgen." Krul: "Eerst dachten we aan een generieke aanpak, maar daarvoor blijken de werkwijzen in ziekenhuizen toch te verschillend." "We willen klein beginnen en dan uitbouwen", vertelt Van de Steeg. Het consortium is, in samenwerking met een bestaande weefselbank, in gesprek met organisaties en fondsen om een startfinanciering te krijgen.

Op 8 mei hield het consortium een event in Museum Corpus in Leiden, waarin werd terug gekeken op de haalbaarheidsstudie en werd vooruit gekeken naar een start van het VitalTissue initiatief. Tevens werd op deze avond de Science Stream 'De waarde van weefsel in onderzoek naar de veiligheid van producten' uitgezonden. Dit interessante event was de perfecte gelegenheid voor ZonMw voorzitter Arfan Ikram om een ZonMw Parel uit te reiken aan het consortium. Ook werd het filmpje getoond dat de onderzoekers hebben kunnen maken met deze prijs. 

De toegekende Parel van ZonMw valt bij het consortium in goede aarde. "Het was echt een verrassing" zegt Krul. "ZonMw roemt onze inspanningen om zo’n bijzonder en divers consortium bij elkaar te krijgen, dat vervolgens tot in detail uitwerkte wat er moet gebeuren om VitalTissue tot een succes te maken. Het is superleuk en eervol om die waardering te krijgen. Maar uiteindelijk gaat het niet om ons: ons doel is dat VitalTissue er echt komt en dat alle onderzoekers de kans krijgen om op een maatschappelijk verantwoorde en transparante manier gebruik te maken van humaan weefsel. Op die manier kan de wetenschap versnellen, met minder dierproeven. Het zou echt fantastisch zijn als we dat voor elkaar krijgen."

De ZonMw Parel is een ereprijs voor bijzonder goede projecten van ZonMw. De projecten zijn voorbeelden van met kennis werken aan een goede gezondheid voor iedereen. Het zijn projecten met een bijzonder en bruikbaar resultaat, een succesvolle samenwerking tussen alle relevante partijen of het bereiken van impact, wetenschappelijk en/of maatschappelijk.