Lectoraat Artificial Intelligence

Een Europese strategie voor kunstmatige intelligentie

Leestijd: +-5 minuten

Een beroemde uitspraak van Vladimir Poetin is “het land met de beste kunstmatige intelligentie (AI) zal over de wereld heersen”. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat binnen de huidige geopolitieke verhoudingen er een wereldwijde wedloop rond de inzet van AI. De Verenigde Staten investeren substantieel in AI om hun rol als supermacht te versterken, terwijl ook andere economieën in de top willen meedraaien of in elk geval niet te ver achterop willen raken.

China kondigde in 2017 aan dat het in 2030 wereldleider op het gebied van AI wil zijn en steekt daar op basis van een nationale AI-strategie geld in. China heeft de achterstand in wetenschappelijke publicaties over AI al bijna ingelopen en heeft sinds 2013 meer AI-patenten aangevraagd dan welk ander land ook. De VS en China verslaan op dit terrein de EU, die achterloopt in investeringen en output. Daarin wordt de EU op nog grotere afstand gevolgd door Israël, India, Rusland en andere economische regio’s.

Laten we deze wapenwedloopanalogie nader bekijken: wat betekent het om koploper te zijn in de race naar AI-dominantie? In de Koude Oorlog kon de nucleaire wapenwedloop ofwel leiden tot stabiliteit door de dreiging van wederzijds gegarandeerde vernietiging, ofwel tot die wederzijdse vernietiging zelf. De tegenwoordige technologische wapenwedloop kent echter geen duidelijk perspectief of eindresultaat. Of je voor- of achterligt, hangt af van de richting waar je heen wilt of de bestemming die je in gedachten hebt. Voor het eindresultaat in een onbekende toekomst, is de richting die je kiest belangrijker dan de snelheid die je hebt.

Drie soorten AI

De AI-dominantie kan vele vormen aannemen. We denken bij AI meestal aan een technologie, maar het is in de allereerste plaats een ambitie om systemen te ontwikkelen die intelligent gedrag vertonen. We kunnen grofweg drie technologische uitingsvormen van deze ambitie onderscheiden. De eerste vorm is geprogrammeerde AI die door mensen wordt ontworpen met het oog op een specifieke functie, zoals de meeste productierobots, virtuele reisagenten en functies op het Excel-werkblad. De tweede vorm is statistische AI die leert zichzelf te ontwerpen aan de hand van een bepaalde vooraf gedefinieerde functie of doelstelling. Net als mensen worden deze systemen niet tot in de kleinste details ontworpen en kunnen ze beslissingen nemen zonder dat ze daarbij kunnen uitleggen waarom ze die beslissingen nemen. De derde vorm van AI is AI-for-itself: een systeem dat autonoom, verantwoordelijk en betrouwbaar kan handelen en dat mogelijk een bewustzijn heeft of niet. Dat laatste weten we niet, omdat zo’n systeem nog niet bestaat.

De focus binnen de AI wapenwedloop

In het afgelopen decennium is een wereldwijde AI-wapenwedloop op gang gekomen op basis van statistische AI. Het is hierbij relevant dat het begrip statistiek is afgeleid van het woord staat: de wetenschap die zich bezighoudt met gegevens over de toestand van een staat of gemeenschap. De huidige opkomst van AI is gelinkt aan deze oorspronkelijke betekenis. Dit verklaart ook waarom het begrip zo vaak diepgaande ethische vragen oproept over de verhouding tussen individuen en instituties. Uitkomsten van volkstellingen werden vroeger door de staat gebruikt als basis voor overheidsbeleid. Met deze empirische gegevens kon een bevolking, die onmogelijk op individueel niveau kon worden gevolgd, toch voldoende gedetailleerd worden gemodelleerd. Het is geen toeval dat deze benadering ook wordt toegepast door marktgestuurde ondernemingen, instellingen en andere organisaties die gebruikmaken van statistische AI om individuen online en offline te modelleren en te monitoren.

Dit brengt ons terug in de geopolitieke arena, waar de door de staat gestuurde inzet van opkomende technologieën in China vaak tegenover de marktgestuurde technologische ontwikkeling in de Verenigde Staten wordt gesteld. In dat kader is het aan de EU en andere economische regio’s om te besluiten waar ze zich positioneren langs deze staat-markt-as. Dit kader is echter misleidend, want het hecht teveel waarde aan de rol van het economisch investeringsbeleid en te weinig aan de kritieke rol van data-eigendom voor statistische AI.

Een productiever kader is daarom de tegenstelling tussen enerzijds een door staat geleide en marktgestuurde benadering en anderzijds een burgergestuurde benadering waarin de rechten van het individu centraal staan bij het hoe en waarom van AI-toepassingen. De EU is aanhanger van deze laatste benadering. Eerst met de AVG wetgeving en door de publicatie van het allereerste wettelijke kader voor AI. Daarmee maakt de EU een duidelijk onderscheid tussen de rechten van het individu en de ambities van de organisatie. Ook  beschermt zij haar burgers tegen onvrijwillige modellering en monitoring.

Een volgende stap van de EU zou moeten zijn om een breed verhaal te schetsen waarin ethische overwegingen van privacy, transparantie en verantwoordelijkheid het fundament vormen voor duurzame, gezonde en productieve betrekkingen tussen individuen en organisaties.

Een wapenwedloop kun je niet winnen maar wel ontgroeien. De wedloop om AI-dominantie raakt een dieperliggende kwestie van identiteit, namelijk de vraag in wat voor maatschappij we willen leven. Het antwoord op die vraag zou op zichzelf voldoende rechtvaardiging moeten zijn voor flinke investeringen in de mensgerichte benadering van AI - dat wil zeggen, in de juiste richting. De EU kan wereldleider op het gebied van AI worden als zij besluit haar waarden als stuurwiel te gebruiken, niet als rem. Dan is het slechts een kwestie van tijd voordat anderen ook in de dezelfde richting aan de race gaan meedoen.

Dit artikel is oorspronkelijk geschreven en gepubliceerd door Yori Kamphuis en Stefan Leijnen voor het World Economic Forum