Lector Els Overkamp: "Zorg en ondersteuning moeten meer geïntegreerd worden in de samenleving"

Het aantal ouderen neemt toe en ze blijven langer leven – de dubbele vergrijzing. Ook het percentage mensen met psychische aandoeningen neemt toe. Tevens doen steeds meer mensen met een licht verstandelijke beperking een beroep op ondersteuning, doordat van burgers veel zelfredzaamheid wordt gevraagd, terwijl de samenleving juist steeds ingewikkelder wordt. Denk aan de toegenomen digitalisering, waardoor mensen de instanties die ze nodig hebben moeilijk kunnen bereiken. Maar er zijn steeds minder middelen en professionals op het gebied van zorg en welzijn beschikbaar die deze ondersteuning kunnen bieden. Zodoende ontstaan steeds vaker nijpende situaties voor mensen in kwetsbare posities. Zij kunnen bovendien dikwijls niet terugvallen op anderen omdat zij een klein netwerk hebben.

Tussen droom en daad

“Zorg en ondersteuning zullen meer geïntegreerd in de samenleving moeten plaatsvinden dan nu het geval is”, vertelt Els Overkamp. “Beleidsmakers en maatschappelijke organisaties zoeken de oplossing in het versterken van de sociale basis, zodat mensen meer naar elkaar omzien. En ook in innovatieve vormen van samenwerking tussen formele en informele zorg, en tussen zorg en welzijn. Tussen droom en daad gaapt nog een behoorlijke kloof als het gaat om een integrale aanpak in een ‘zorgzame samenleving’. Zorg in en door de samenleving komt tot nu toe onvoldoende van de grond. Zeker als het gaat om de ondersteuning van mensen met cognitieve en psychische aandoeningen.”

Professionals met netwerkkwaliteiten nodig

“De ideale professional is niet alleen gericht op de ondersteuning van een cliënt, maar weet ook de verbinding te maken met de gemeenschap, met informele zorg en met voorzieningen in de buurt”, vervolgt Els Overkamp. “Ze moeten kunnen netwerken, en kunnen samenwerken met een brede groep stakeholders die er in de buurt toe doet. Vooral in buurten met veel kwetsbare bewoners. Het aanleren van dit soort vaardigheden kan echt nog verbeteren in de opleiding van zorg- en welzijnsprofessionals.”

Mantelzorgers

“Mantelzorgers bijvoorbeeld kunnen met hun kennis en ervaring belangrijke samenwerkingspartners zijn. Ze hebben een goed beeld van de dagelijkse gang van zaken in het leven van de hulpvrager, maar zij voelen zich in de samenwerking met professionals niet altijd erkend. Ook wordt niet altijd rekening gehouden met hun persoonlijke behoeften en omstandigheden. Terwijl dat juist hard nodig is om overbelasting te voorkomen.”

Ruimte maken voor anders zijn

“Waar ook nog veel winst valt te behalen, is in het toegankelijk maken van reguliere voorzieningen voor mensen met cognitieve of psychische aandoeningen. Ze zijn vaak blij met een eigen plek, maar het kost hen moeite om de verbinding met de wijk en reguliere voorzieningen te maken. Omdat ze het zelf moeilijk vinden deze stap te zetten of zich niet overal welkom voelen. Als het gaat om ruimte maken voor anders zijn in de samenleving, kunnen zeker sociaal werkers een belangrijke rol spelen, voor zover ze dat al niet doen.”

Organisaties moeten meer ruimte bieden

“De belangen van de organisatie zijn niet altijd in lijn met wat professionals en mensen zelf denken wat goed is. Organisaties stellen vaak hun aanbod centraal in plaats van dat ze aansluiten op wat cliënten en hun naasten echt nodig hebben. De stem van de mensen die ondersteuning nodig hebben, wordt nog te weinig gehoord. Hoe bevorderen we dat de mensen om wie het gaat écht meepraten, dat hun ervaringskennis serieus genomen wordt? Daarvoor zou ook het financieringsstelsel moeten veranderen, want organisaties zitten gevangen in het systeem van marktwerking waarin ze productie moeten draaien. Maar goed, de tekorten in de zorg zijn nu zo enorm, dat de organisaties wel de stap naar de samenleving moéten maken, verwacht ik.”

Vier perspectieven

“Er valt nog veel te verbeteren in de samenwerking tussen professionals, burgers en hun naasten, en relevante stakeholders in de leefomgeving, om de kwaliteit van leven te bevorderen. Ik pleit voor een integrale benadering waarbij we vier perspectieven met elkaar verbinden: die van burgers, professionals, organisaties en overheid. Vanuit het lectoraat Participatie, Zorg en Ondersteuning willen we onderzoeken wat helpt om deze perspectieven meer op elkaar te laten aansluiten en daarvoor handvatten bieden.”

Els Overkamp is als lector Participatie, Zorg en Ondersteuning verbonden aan het Kenniscentrum Sociale Innovatie van Hogeschool Utrecht. Haar openbare les is getiteld Who cares?! Over meedoen in een samenleving met beperkingen en kun je hier downloaden.

Tekst: Mariek Hilhorst