Nationaal centrum voor proefdiervrij biomedisch onderzoek opent op Utrecht Science Park

 “We bouwen aan een toekomst waarin we niet meer hoeven te werken met proefdieren en zetten in op onder meer AI technologie, patiëntendata en mini-organen op een chip, die ons veel beter vertellen wat er in het menselijk lichaam gebeurt. Het is spannend, want het betekent dat we anders moeten gaan denken, werken en samenwerken”, aldus Cyrille Krul.

In Nederland worden nog steeds veel proefdieren gebruikt. In 2023 waren dat er 413.746, vooral muizen, ratten en vissen. En dat terwijl effecten in mensen vaak anders werken dan in dieren. “Slechts één op de tien medicijnen die werkt bij dieren, blijkt ook  te werken bij mensen”, zegt Krul. Het nieuwe centrum gaat inzetten op methoden die beter voorspellen wat er in de mens gebeurt, zodat medicijnen sneller beschikbaar komen voor patiënten. “Met deze nieuwe manier van werken kunnen we sneller, veiliger en preciezer testen wat wel en niet werkt.”

Het CPBT is het grootste initiatief in Europa om de weg naar proefdiervrij onderzoek te versnellen. Het kabinet investeert hiervoor 124,5 miljoen euro uit het Nationaal Groeifonds. Samen met bijdragen van de kennisinstellingen, bedrijfsleven en gezondheidsfondsen komt het totaalbudget op 245 miljoen euro. 

In het centrum werken wetenschappers, artsen, overheid en bedrijven samen aan nieuwe manieren om behandelingen en medicijnen te testen. Bijvoorbeeld met organen-op-een-chip: menselijke organen, of delen ervan, die worden nagebootst op een chip, waardoor onderzoek naar ziekten en medicijnontwikkeling efficiënter en diervriendelijker kan verlopen.

Hogeschool Utrecht helpt om deze technologieën ook echt in de praktijk te brengen. Krul: “Ik hoop dat veel bedrijven en onderzoekers het centrum straks weten te vinden. Als een bedrijf een nieuwe methode heeft ontwikkeld, helpen wij om te kijken of deze goed werkt. En we helpen bij heel praktische vragen: hoe zorg je dat een celkweek ook in een ander laboratorium werkt? Of hoe organiseer je de standaardisatie en automatisering van testen?”

Daarnaast zet de HU haar kennis in op het gebied van data science en kunstmatige intelligentie. “Met AI en slimme programma’s die razendsnel informatie combineren, en met computers die kunnen voorspellen hoe een stof zich in het lichaam verspreidt en wat het doet. Op die manier proberen we zo veel mogelijk informatie we bij elkaar te brengen om een zogenaamde digitale kopie van het menselijk lichaam te maken.” 

De HU heeft ook veel kennis over diervrije celkweek. “Nu wordt bijvoorbeeld nog vaak bloed van kalfjes gebruikt om cellen te laten groeien. Wij onderzoeken welke stoffen daarvoor echt nodig zijn en hoe we die kunnen vervangen door kunstmatige alternatieven.”

“Tot slot zijn wij ook opleider”, stelt Krul. “We ontwikkelen opleidingen en trainingen voor professionals die willen leren werken met deze nieuwe technieken of ze willen implementeren in de eigen organisatie. Zodat niet alleen de wetenschap, maar ook de praktijk kan meebewegen richting een proefdiervrije toekomst."

Het centrum richt zich in eerste instantie op ziekten als taaislijmziekte, ALS, astma, COPD, reuma en artrose. Het doel is om op deze gebieden in tien jaar tijd het aantal proefdieren met 20 tot 30 procent te verminderen. En op de lange termijn moet dit richting de 100%. “Dat gaat niet vanzelf”, zegt Krul. “Het vraagt om vertrouwen en samenwerken tussen verschillende disciplines, bijvoorbeeld tussen dataspecialisten en toelatingsautoriteiten. Ze moeten leren vertrouwen op snel veranderende technologieën en leren omgaan met onzekerheden. Dat is de toekomst,  dat is spannend en uitdagend. Wij helpen om die proefdiervrije toekomst dichterbij te brengen.”

Ombion-CPBT