Promotie Erica Bouw: “Ontwerpen op de grens van school en werk vraagt om een gedeelde taal”

Zowel binnen het mbo als het hbo worden er steeds meer leeromgevingen ontwikkeld op de grens van school en beroepspraktijk. “Je ziet in het beroepsonderwijs veel verschillende initiatieven, zowel vanuit scholen als vanuit het bedrijfsleven. Dan worden er samen leeromgevingen geconstrueerd met aansprekende namen als ‘labs’, ‘ateliers’ of ‘challenges’, maar het is niet altijd duidelijk wat de uitgangspunten en de kenmerken zijn van die leeromgevingen”, stelt Erica Bouw. “Er is geen traditie van het vastleggen van ontwerpkennis. Wat zijn belangrijke afwegingen geweest voor het ontwerp? Tegen welke keuzemogelijkheden liep men aan en welke keuzes zijn gemaakt – en waarom? Hoe meer daarover bekend wordt, hoe meer toekomstig beroepsonderwijs kan profiteren van die inzichten. Ik wil daar met mijn onderzoek aan bijdragen: door kennis te verzamelen over wat we al weten van het ontwerpen van beroepsgerichte leeromgevingen, en door te kijken hoe we inzichten uit nieuwe initiatieven beter kunnen uitwisselen.”

Niet alleen is de kennis over het ontwerpen van leeromgevingen nog redelijk schaars, ook zijn bestaande onderzoeken moeilijk met elkaar in verband te brengen, door de veelvoud aan termen die wordt gebruikt. Een eenduidige terminologie is er niet. Dat is moeilijk te doorbreken, stelt Bouw. “Maar er zijn wel mogelijkheden om meer dezelfde taal te gaan spreken. In mijn onderzoek heb ik visualisaties gemaakt van mogelijke leeromgevingen op de grens van school en beroepspraktijk. Hiermee wil ik laten zien dat je keuzes kunt maken op het continuüm tussen school en werk. Ik heb gemerkt dat dit gedeelde beelden zijn, beelden die mensen makkelijk herkennen. Ik kreeg veel reacties in de trant van ‘wij noemen dat net anders  - maar ik kan dit beeld wel plaatsen’. Visualiseren helpt dus om vragen en inzichten bespreekbaar te maken.”

De praktijk betrekken bij het beroepsonderwijs gebeurt natuurlijk altijd al. Bouw constateert echter dat ontwerpteams weinig houvast hebben om gegronde besluiten te kunnen nemen bij het ontwerp van een leeromgeving. Haar onderzoek is bedoeld om ontwerpers te ondersteunen bij dat proces. “Ontwerpers moeten zich afvragen: wat willen we met de leeromgeving bereiken? Welke mate van verbinding tussen school en werk is wenselijk en haalbaar? Hybridisering, bijvoorbeeld, is geen doel op zich. Afhankelijk van de ambities en de mogelijkheden, kunnen opleidingen soms beter in het eerste jaar de focus op theorie en oefenen leggen en pas in latere jaren meer in de beroepspraktijk gaan opleiden. Of misschien kunnen ze studenten laten kiezen welke leeromgeving zij eerst willen ervaren; sommige opleidingen bieden verschillende leeromgevingen parallel aan elkaar. Voor het leren van bepaalde beroepstaken kun je ook simulaties gebruiken. Dan kun je meer factoren controleren dan in de beroepspraktijk, je kan mensen laten oefenen met situaties die in het echt gevaarlijk zouden zijn. Wel is het verstandig om ook bij het ontwerpen van simulaties de beroepspraktijk nauw te betrekken en zo te waarborgen dat de simulaties realistisch zijn.”

“De grens tussen leren en werken kan op zichzelf ook heel leerzaam zijn. Als lerende krijg je het vakgebied dan van twee kanten te zien; zoals het in de praktijk gaat en zoals het geleerd wordt. Dat biedt ruimte om te reflecteren op het vak en op wat wellicht anders en beter kan. Leren buiten de beroepspraktijk kan ook veiliger zijn. Kortom: er spelen veel afwegingen mee bij het beslissen in welke mate je leren en werken wilt laten samenvloeien in een opleiding. Het is belangrijk dat in het oog te houden bij het ontwerpen van onderwijs.”

Bouw constateert dat er al een begin is gemaakt met professionalisering voor het ontwerpen van onderwijs. “Het praktijkgericht onderzoek wordt steeds meer gekoppeld aan ons onderwijs, steeds meer docenten worden ook onderzoeker of werken mee aan onderzoek. Via dat onderzoek worden onderwijsontwikkelingen vastgelegd en gedeeld. Maar daarin is ook nog behoorlijk wat winst te behalen, bijvoorbeeld door onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk ook in die professionalisering gezamenlijk te laten optrekken.”

Bouw ziet zeker ruimte voor verder onderzoek. “Ik zou graag meer onderzoek zien naar de ‘affordances’ van leeromgevingen. Wat als je een omgeving anders inricht, wat als je tijdsdruk toevoegt of juist wegneemt, wat als je kiest voor een andere vorm van begeleiding: wat betekent dit dan voor het leren? Daar is nog veel in te ontdekken door het beroepsonderwijs.”

Erica Bouw is vrijdag 18 juni 2021 gepromoveerd aan de Open Universiteit. Lees het proefschrift ‘Designing learning environments at the school-work boundary: Curriculum development in vocational education’.