Schuldpreventie: niet omdat het kan, maar omdat het moet

De openbare les van Tamara-Madern draagt de titel ‘Niet omdat het kan, maar omdat het moet. Het belang van schuldpreventie en vroegsignalering’. “Deze titel had ik meteen”, zegt Madern. “Het is het omgekeerde van de slogan uit een reclame, waarin zorgeloze mensen doen wat ze willen, omdat het kan. Mensen in financiële problemen missen die vrijheid. Zij zijn de hele dag bezig zichzelf te redden en weer op te krabbelen.”

Wat Madern maar zeggen wil: dat is een vreselijke situatie. “Als samenleving moeten we veel meer aan schuldpreventie gaan doen. We kunnen dat niet alleen aan gemeenten overlaten. Er ligt een taak voor de overheid, want de huidige regelgeving schiet tekort ten opzichte van het werkelijke financiële gedrag van mensen. Ook zouden maatschappelijke organisaties beter toegerust moeten worden om problematische schulden te signaleren. Bovendien zouden kredietverleners beter moeten kijken of iemand die schulden wel kan dragen en crediteuren moeten kijken hoe hun debiteurenbeleid verbeterd kan worden.”

Het onderwerp schuldpreventie is dus heel breed. Tegelijkertijd is er maar weinig harde data voorhanden over problematische schulden. “Er zijn drie grote vragen van belang”, zegt Madern. “De eerste is: wie zitten er precies in de problemen? Van belang is om daar zo breed mogelijk naar te kijken, omdat factoren die kunnen bijdragen aan de vatbaarheid voor schulden in allerlei onverwachte hoeken kunnen schuilen. Een tweede vraag is welke hulp eigenlijk noodzakelijk is en wat instanties kunnen verlangen van burgers. De regelgeving is complex en we weten niet precies wat je van mensen kunt vragen. En ten derde is de vraag hoe en met welke interventies we kunnen ingrijpen om problematische schulden en de gevolgen daarvan te voorkomen.” Die interventies zijn niet alleen gericht op het wegtrekken van mensen van de rand van de afgrond, maar juist ook op het voorkomen dat mensen daar belanden: Madern wil nadrukkelijk ook kijken naar voorlichting over zaken als budgetteren, sparen of pensioenopbouw, waarbij dat niet een enkele les zou moeten zijn, maar schuldpreventie structureel wordt ingezet.

Er zijn allerlei databases rond problematische schulden, aldus Madern. “Het gaat erom die gegevens te onderzoeken en er secundaire analyses op los te laten. Verder hebben we diverse projecten, zoals het project ‘studeren zonder financiële zorgen’. In dit project onderzoeken we in hoeverre studenten schulden hebben, hoeveel last ze daarvan ervaren en welke interventies hen kunnen helpen. We doen nieuw onderzoek en kijken bovendien naar wat er bekend is en wat verder uitgebouwd kan worden.” Madern zoekt heel bewust de samenwerking, onder meer met de vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren (NVVK) en het Bureau Kredietregistratie (BKR). “Wanneer we meer weten over wie er in de problemen zitten en waarom, kunnen we de preventie beter afstemmen op verschillende doelgroepen. Op dit moment schieten we nog met een kanon op een mug en bieden we alles voor iedereen aan. Dat kan slimmer, waardoor hopelijk in de toekomst meer schuldenproblematiek voorkomen kan worden.”

Tamara Madern is sinds 1 september 2016 als bijzonder lector verbonden aan het lectoraat Schulden en Incasso van Hogeschool Utrecht, naast lector Nadja Jungmann, die zich richt op het curatieve aspect van schulden en incasso.