Josje Dikkers en Leendert de Bell: 'We moeten de kansen op waardig werk vergroten'

De Nederlandse arbeidsmarkt is de afgelopen decennia sterk veranderd, door factoren als vergrijzing, digitalisering, robotisering en de transitie naar een kenniseconomie. Steeds meer mensen werken op flexibele of zelfstandige basis. De flexibilisering van de arbeidsmarkt creëerde veel nieuwe banen, maar betekent vaak ook onstabiele inkomsten, minder werkzekerheid en weinig loopbaanontwikkeling. Ruim tien procent van alle werkenden heeft te maken met onderbetaling, te lange werktijden, illegale tewerkstelling en uitbuiting. Werken in de prestatiemaatschappij leidt ook steeds vaker tot stressgerelateerde klachten en burn-out. Dat geldt ook voor mensen met een vaste baan.

“Veel groepen Nederlanders hebben moeilijk toegang tot de veranderde arbeidsmarkt, zoals jongeren, vluchtelingen, laaggeletterden en mensen met een beperking”, vertelt Josje Dikkers. “Daarom hebben we nieuwe kennis nodig om tot duurzame oplossingen voor werk te komen, zodat ook kwetsbare groepen naar vermogen kunnen deelnemen aan de arbeidsmarkt. In 2015 trad de Participatiewet in werking, die als doel had meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan een arbeidscontract te helpen. Hoewel werkgevers bereid zijn om meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst te nemen, is dat aantal sinds 2015 niet gegroeid volgens de eindevaluatie van de Participatiewet. Voor groepen die het vóór de coronacrisis al moeilijk hadden, zal het de komende jaren nog lastiger worden", verwacht Josje Dikkers.

“De maatregelen die tijdens de coronacrisis zijn genomen, hebben allerlei effecten op de organisatie van het werk en de werkenden”, vervolgt Dikkers. “We verzamelen hierover momenteel data. Thuiswerken is in ieder geval niet het ei van Columbus, zoals ook uit bestaand onderzoek al duidelijk was. De afgelopen maanden werkten veel mensen vrijwel de hele week thuis, maar dat heeft veel nadelen. Je mist structuur, de werk-privébalans komt onder druk te staan en je kunt makkelijker in een sociaal isolement raken. Voor hoogopgeleiden met een ruime woning zonder kinderen is het misschien nog wel te doen, maar voor veel andere groepen niet. Net als thuisonderwijs voor kinderen wordt thuiswerken momenteel veel te positief ingeschat. Gelukkig ontstaan er ook mooie online initiatieven: mensen ondersteunen elkaar op allerlei manieren. “Wij denken intussen volop na over hoe we werk kunnen organiseren ná deze eerste crisisperiode.”

Een van de groepen met een lage arbeidsparticipatie is de groep statushouders: vluchtelingen met een Nederlandse verblijfsvergunning. Bijzonder lector Leendert de Bell doet de komende jaren onderzoek naar het bevorderen van duurzame arbeidsparticipatie van deze groep. Zijn aanstelling wordt deels gefinancierd door de Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF. Leendert de Bell: “Ondanks de vele initiatieven die zich inzetten voor deze problematiek vinden nog steeds relatief weinig statushouders voor langere tijd een betaalde baan. Uit eerdere ervaringen weten we dat de arbeidsparticipatie van vluchtelingen vooral heel veel inspanningen vraagt. Zowel van vluchtelingen zelf als van de samenleving. Dat kost tijd. We zien gelukkig wel al een geleidelijke verschuiving optreden: vluchtelingen krijgen eerder toestemming om deel te nemen aan taalonderwijs en oriëntatie op de arbeidsmarkt. Ze hebben daar wel de juiste ondersteuning bij nodig, die les hebben we geleerd.”

“Programma’s moeten er niet alleen op gericht zijn om vluchtelingen zo snel mogelijk uit de bijstand te krijgen”, vervolgt Leendert de Bell. “Tijdelijk werk kan helpen om ervaring op te doen, maar het gaat erom te streven naar duurzame arbeidsparticipatie, waarbij ieder zijn of haar talenten kan ontplooien. Dat is niet alleen in het belang van het individu maar ook van de hele samenleving. De competenties en vaardigheden die mensen meebrengen en hoe die kunnen aansluiten bij de lokale arbeidsmarkt zouden het uitgangspunt moeten zijn. Dat werkt beter dan uitsluitend afgaan op diploma’s. De vele bestaande initiatieven zijn hierbij keihard nodig, maar het beeld is ook erg versnipperd en divers. Er is behoefte aan een helikopterblik, met meer oog voor de onderlinge samenhang en de langetermijneffecten van deze inspanningen.”

De titel van de openbare les van dr. Josje Dikkers en dr. Leendert de Bell is ‘Werken aan waarde. Praktijkgericht onderzoek naar het creëren en duurzaam organiseren van waardig werk’. De lectoren zijn werkzaam binnen het Kenniscentrum Sociale Innovatie, bij het Lectoraat Organiseren van Waardig Werk. Josje Dikkers is daarnaast hogeschoolhoofddocent bij het Instituut voor Arbeid en Organisatie en het Instituut voor Social Work van Hogeschool Utrecht. Leendert de Bell is verder werkzaam als docent en onderzoeker bij het departement Economie aan de Universiteit Utrecht. De officiële plechtigheid rond de openbare les is vanwege de coronamaatregelen uitgesteld tot oktober 2020. De datum wordt zo snel mogelijk bekendgemaakt.

Extra bijzonder was dat deze openbare les online plaatsvond via een livestream. Deze is hier in zijn geheel terug te zien. Bekijk ook de publicatie ‘Werken aan waarde. Praktijkgericht onderzoek naar het creëren en duurzaam organiseren van waardig werk’ (pdf).

Tekst: Mariek Hilhorst